Nai hrawng cu Lai tlang tiva le tlangthluan le nelrawn le miphun ralkap hna rumro mitthlam ah an cuang.

Timit le Dien Bien Phu. Biahmaiṭhi.Nai hrawng cu Lai tlang tiva le tlangthluan le nelrawn le miphun ralkap hna rumro mitthlam ah an cuang. A hlei in, Timit nelrawn le tlangthluan hna mitthlam ah an cuang khun. Hmakhat te ah Timit fing tlang hna he aa lo ngaimi Dien Bien Phu kha mittlam ah a hung cuang ve.

1954 kum ah Vietnam ralkap le Franch ralkap pawl cu Dien Bien Phu ah ni 55 chung ral an rak i tu. French ralkap 2293 an thi, 5195 hliamhma an pu i 10998 an tlaih hna. Vietnam ralkap a thimi le hliamhma a pumi hi 23000 hrawng an si lai tiah an ruahdamh. Tualṭo hna fing le tlang ah an rak i tukmi roling ral a si.

Hi capar nih hin tinhmi pakhat lawng a ngei. Cu cu, kan pipu hna ram a rak luhhnawhmi Ming Aung Hlaing ralhrang rual dohnak ah hin mah le sikhawhnak cio in i tel i CNA/CDF ralkap hna kha lamkip in ralṭha tein bawmchan cio ko hna u si ti khi a si ko.

Dien Bien Phu Ralhruang.Dien Bien Phu ralhruang hi Vitnam ram mi phun 54 lak ah phun khat a simi Meo phun pawl inn chungkhar 112 khuasaknak khuate pakhat ah an rak sakmi a si. A tung meng 8 le a vang meng 6 tluk a kau i Nam Oum tiva luannak nelrawn a si. Vanlawng tliknak lam 2 a um.

1953 kum May 8 ah French ralbawizik General Henri-Eugene Navarre nih Vietnam ralkap pawl dawinak ah le tlang cung le nelrawn ah a ummi Vietnam ralkap pawl ṭhennak ca ah tiah Dien Bien Phu ah hin ralhruang a ser.

Dien Bien Phu i French ralhruang ah hin ralkap battalion 12 (ralkap milu 10,814), meng 5 leng hlat tiang kahkhawhmi 75 mm ‘howitzer’ miakpi le meng 7 hrawng hlat tiang kahkhawhmi 105 mm ‘howitzer’ miakpi phu hnih, meng 9 hlat hrawng tiang kahkhawhmi 155 mm ‘howitzer’ miakpi 4 le ‘mortar’ miakpi a nganmi phun tam lak te an rak ngei. Helicopter 1 le raltuknak vanlawng 6, raltuknak ‘tank’ a hmemi 10 le ralkap umhmun kip ah herhhai bawmchantu ralkap phu pawl zong an rak chiah hna. French ralkap milu 10,814 lak ah hin 7,000 tluk hi raltu kho an si.

Dien Bien Phu ralhruang ah hin Dominique, Eliane, Claudine le Huguette timi ralbuuk pi 4 an sak. Khua le vanlawng tliknak lam pawng ah hin bawmchantu ralbuuk hme deuh 4 an rak sak fawn. Nawl peeknak thanhnak ralbuuk hi a laicer ah an rak sak. Beatrice, Gabrielle, Anne-Marie le Isabelle timi ralbuuk hme deuh 4 an rak sak chap. Cu ralbuk pawl ah cun French ralkap battalion 3, raltuknak ‘tank’ phu 1 le 105 mm’ howitzer’ miakpi phu 1 an rak chiah fawn hna.

Vietnam ralkap le mizapi thazaang.Vietnam nih Dien Bien Phu an rak tuk hlan ah hin thla 4 chung hrawng timhtuahnak an rak ngei. Vietnam ralbawizik General Vo Nguyen Giap nih ralkap 30,000 hrawng le miakpi 200 hrawng Dien Bien Phu ralhruang pawngkam ah a rak thlah ve hna. Taluk (China) ralkap milu 7000 hrawnghrang hi timhcia tein an rak um fawn. Vietnam ralkap nih hin gas pung 10,000, ‘riffle’ meithal a phun phun 3,000, zenthong 2.4 million, miakpi kuan 60,000 hrawng le facang 1.7 million ‘ton’ hrawng an rak khon.

Tha ba ngai in raltukning an rak cawng. Thazaang ṭhawnnak le ngandamnak ca ah cawlcanghnak an tuah. China in hriamnam luhpinak ding ah le Dien Bien Phu ah hriamnam kalpinak ca ah lam an sial i khor an co. Miakpi kha an phoih hna i miakpi kuan pawl kha ke in zahmi ‘saikel’ (bicycles) in an phorh hna. Ramlak i an sialmi lam bi tete le cheng palang lak ah an phorh hna. Dien Bien Phu ralhruang kha ralkap le miakpi in an kulh.

General Giap nih hin, “Tei ding in ral tu law tei ding a fian hnu lawng ah ral tu” timi bia hi a rak i tlaih.

Raltuk thok ni.1954 kum March 11 ah Vietnam ralkap cheukhat cu Gabriele ralbuuk velchum chung ah an lut i an i kaap. Vietnam ralkap 54 an thi.

1954 kum March 13 ah Vietnam pawl nih French ralbuuk pawl cu miakpi in kah hram an rak thok. A thaizing ah vanlawng tliknak an hrawh khawh. A zankhatnak dohnak ah hin Beatrice timi ralbuuk an laak khawh. Cu ralbuuk i a ummi French ralkap pawl cu an thi dih. Vietnam ralkap a thimi zong an tampi ve. Anne-Marie le Gabrielle timi ralbuuk pahnih zong an tuk nain an hlawh a cham. March 15 ah French pawl nih Gabrielle ralbuuk cu an zaam taak i Dien Bien Phu ralhruang ah an i fon. French miakpi ralkap hotu Colonel Charles Piroth cu bom in aa puah i amah le amah aa that.

Miakpi in dong lo in an kah hna tik ah French ralkap pawl cu ralhruang chung ah an i erh. China nih peekmi, meng 4 hlat tiang kahkhawhmi Vanlawng kahnak miakpi an ngeih hnu cun French pawl raltuknak vanlawng ral zong in an him deuh ngai ngai. Fak ngai in le naih tein an i kah hnu ah vanlawng tliknak lam cu Vietnam ralkap kut ah April thla canceo ah a tla.

A donghnak ralnawrnak hi 1954 kum May 1 ah an thok. May 2 ni ah French ralkap pawl bawmchan ding ah vanlawng in ralkap an rak thlaak hna nain zei san a tlai ti lo. May 7 ah a donghnak ralnawrnak an tuah i zaanlei sang ah Colonel de Castries cu Vietnam pawl sin ah aa pechan. May 8 ah Isabelle ralbuuk an laak. Cuticun, Ni 45 chung an kulh i an tukmi Dien Bien Phu raltuknak cu a dong i Dien Bien Phu ralhruang bo ah cun Vietnam pawl nih teinak thantar an phun.

Chinchiah tlak Vietnam pawl cawlcanghning phun 3.Dien Bien Phu ah hin Tualṭo Vietnam pawl nih an pupa hna ram a luhhnawhtu French ralkap pawl an rak tei hnanak nih hin tawi fiang ngai in a langhtermi thil 3 cu a um (sining le hriamnam thazaang hna tu cu an i khat lo nain):

1. Mi zei poh ralkap an si dih General Giap nih hin Vietnam ram mi hna kha ralkap kan si dih i, funghreu a si ah meithal a si ah, mah le tlaih khawhmi hriamnam cio in ral tuk kan herh timi ruahnak kha a lung lut lak in a rak chimh khawh hna i a rak lemsawi khawh hna. Khuami sawhsawh (ralkap a si lomi) hna hi miakpi le thilri vialte kha Dien Bien Phu tiang har ngai le zaang ba ngai in an rak phorh.

2. Retheihnak an tei.General Giap hi mizapi nih an dirkamh bantuk in Dien Bien Phu ralhruang kha Vietnam ralkap nih hriamnam in kulhkhawhnak ca i a herhmi hriamnam le ti le rawl chanhnak ah hin lam dang in khua a rak khaang. An herhmi thilri phorhnak le chanhnak ah hin ‘bicycles’ zong a hman bantuk in tiva tang tiang in tlunkalnak lam a rak ser.

3. Lungdonghnak an tei. Raltuknak a dongh lai hrawng ah hin kap hnih ning te in hriamnam le riahcaw an i za ti lo ti awk a rak si. An lung zong a rak dong hrulhhralh. Vietnam ralkap pawl hi cunglei nawl zul lo in zuhphiah an rak i tim luklak. Vietnam ralkap pawl zei tluk in dah an lung a rak zor tiah ti kha ralbawizik Giap nih Hungarian pehtlaitu pa sin ah 1959 kum April thla ah hi ti hin a rak chim, “Dien Bien Phu raltuknak hi Vietnam ralkapbu nih a hmanungbik thinlung le taksa thazaang dihlak rak chuahmi a si. Ralkap pawl hi an i ngol deng. Riahcaw facang khonmi a rak dih deng taktak. Khua mi hna zong ralkap lut duh lo tiang in an lung a rak zor. Kum caan saupi ramlak i raltuknak nih hin ralkap pawl kha an lung a rak derthawm ter ngai ngai hna.”

Timit le Dien Bien Phu an i dankhunnak:Dien Bien Phu ah khan Tualṭo Vietnam pawl kha cu Taluk (China) nih raltuknak hriamnam tamtuk a rak bomh hna. Tualṭo Laikhal pawl tu cu NUG le UN zong nih a bawmchan kho hna lo. Hi ti ning a si ah cun hmailei zong ah ruahchan awk an tlaak lo kan ti ko lai.

Tualṭo Laikhal hna bochan awk a um chun cu mah miphun lila le mah khua mi lila lawng lawng hi an si ko.

Biadonghnak Khua caan le sining aa khat na lo in, Vietnam nih Dien Bien Phu ralhruang an rak teinak tuanbia nih hin nihin Chin mi hna ca zong ah thazaang laak awk 3 cu a kan hmuhsak tiah ka ruah. Cu hna cu “chinchiah tlak Vietnam pawl cawlcanghning phun 3” khi an si.

Kan zapi tein ram le miphun a kilvengtu ralkap kan si dih” timi lungput hi ngei cio kho hna u sih law kan ral teinak ah hin hmual a ngei deuh hrim hrim ko lai.

Dothlennak lamthluan cung ah hin retheihnak a phun phun le lungdonghnak hna zong hi ton caan a um ko lai. Si hmanh seh, kan ral hna tei ding ah cun retheihnak le lungdonghnak hna kan tei hmasa a herh ko. Zalonnak man cu a fawite bal hrim hrim lo.

Miphun ralkap hna hi ralṭha tein le mah le si khawh tawk cio tein dirpi zungzal ko hna u si.

“Timit le Dien Bien Phu hi an sining aa khat lo nain an i khahnak 1 tal cu char awk a um lai dah. Cu cu, Tualṭo hna khuasaknak fing le tlang cu a luhhnawhtu ralhrang rual ca ah thlanmual ah an cang zungzal ti hi vawlei tuanbia nih a kan hmuhsakmi a si.”

(Miphun ralkap hna le dothlennak ah thazaang a chuahmi khua mi hna upatnak ca ah! A cungbik hmaanthlak khi Timit, a tang kehlei khi French pawl nih ralhruang an rak saknak Dien Bien Phu, a tang orhlei khi Dien Bien Phu ralhruang tuk an rak timh lio i Vietnam khua mi hna nih raltuknak hriamnam an rak phorh lio hna an si.)A Ruang
29/08/2022

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*