
Kawlram Ah Portuguese – ပေါ်တူဂီ Miphun Pawl An Phanhnak Kong Le ‘ဘရင်ဂျီ or ဗရင်ဂျီ – Bayingyi’ Timi Min A Chuahnak Tuanbia Tawi (Part – II)
Fillipe de Brito e Nicote cu 1602 kum ah India ram Goa ah a va kal i, Portuguese royal court nih “Commander of Syriam”, “General of the conquests of Pegu”, le “King of Pegu” sinak title an pek.
Fillipe de Brito e Nicote cu Kawl min in Nga Zinga – ငဇင်ကာ ti zong in an auh i, Thanlyin bawi sinak in a um lio ah cun hlan lio Kawl siangpahrang Bayinaung a unaupa (cousin) i a tupa, Toungoo (တောင်ငူ) khuauk Natshinnaung (နတ်သျှင်နောင်) he hawikom ṭha ah an rak i ser.
Cu lio ah Toungoo pengram cu Natshinnaung i a pa Minye Thihathu – မင်းရဲသီဟသူ nih a uk i, adang tein siangpahrang uknak ram ah a rak i ser. A thih hnu ah a fapa Natshinnaung nih a sinak a chan mi cu, Kawl siangpahrang uknak hrampi umnak Ava (အင်းဝ) khua ah siangpahrang a si mi Bayinaung tupa ṭhiamṭhiam a si mi Anaukbetlun – အနောက်ဘက်လွန် nih a ralkap vei zat he 1610 kum September thla ah Toungoo khua cu an hei tuklaak. Hi lio ah Natshinnaung le a miṭhilaang pawl cu Fillipe de Brito – ငဇင်ကာ ralkap nih an va chanh hna i Thanlyin khua ah an umter hna, ti si.
Fillipe de Brito – ငဇင်ကာ nih hin 1608 kum ah Shwedagon pagoda (ရွှေတိဂုံစေတီ) i an chiah mi, vawleicung ah daarkhing ngan bik a si lai an rak timi Dhammazedi darkhing pi (ဓမ္မစေတီခေါင်းလောင်းကြီး) cu mei in tiit i miakpi ah ser ding in a laakter mi hna cu a rit tuk i phawng nih a derh lo i thanhlyin khua an kalpi nak tiva lampi Pegu le Rangoon tiva aa tonnak zawn ah a tla an ti.
Mah cu hnu 1613 kum ah Kawl siangpahrang Anaukpetlun nih Thanlyin khua cu a tuk i April 1613 kum ah an laak khawh. Anaukpetlun nih Natshinnaung cu ka’n do ti lai lo tiah biakamnak na tuah ahcun ka’n ngaihthiam lai i Toungoo khuauk – governor sinak ka’n pek lai tiah a ti nain Siangpahrang sinak in ṭhumh i khuauk sinak ah umter cu aa relh kho lo i, Natshinnaung nih cun Khrifa sinak tipil (baptism) ka ing cang, de Brito (ငဇင်ကာ) he hmun khat ah ka thi ve ko lai a ti hna i an pahnih in thing ah vailamtah in an hren hna i an ṭaang ah rua zum in an chunh hna i an thah hna, ti si
Natshinnaung cu Kawl tuanbia ah rang cit le vui cit thiam, vainám hman le fei chunh thiam, biazai phuah a thiam taktak mi a si tiin an chim ṭial tawn. A biazai phuah mi pawl cu cauk zong in an chuah. Anaukpetlun he hin an pule unau an si. Natshinnaung a pa nih a voi khatnak Thai ram a tuk lio ah hin kum 9 lawng a si rih nain a pa a rak zulh ve i, a voi hnihnak Thai ram an va tuk ṭhan ah hin kum 14 a si, ti si. Natshinnaung i a nupi cu ရာဇဓာတုကလျာ a si i, amah a hringtu a nu i a nau chuah pi va ngei cia nuhmei a si, ti si.
Thanlyin i Portuguese 5000 tluk nu le ngakchia he a ummi hna cu an tlaih dih hna i Kawl siangpahrang khualipi Ava (အင်းဝ) khua ah an kalpi hna ah hin pegu tiva hrawn in lawng in zarh 10 tluk hrawng an rau i lampi ah zawtfah in a thi mi zong an um pah hna ti si. Hi chung ah Nga Zinga nupi Dona Luísa de Brito le roman catholic Priest Father Diogo Nunes le Father Manoel de Fonseca zong an i tel ve i Father Diogo Nunes cu lampi ah zawtnak in a thi.
Thanlyin khua Kawl siangpahrang nih an kulh hna lio i an i kahnak le ral an sungh hnu i an tlaih dihnak hna kong, Inwa khualipi an kalpi hna lio i lampi ah harnak an tonnak kong, Inwa khua an phanh hnu ah rawl ei awk ngeih lo in le ṭaamhal in an umnak kong Father Manuel de Fonseca nih a cakuat ṭialmi ah lungleng ngaihchia ngai in a ṭial.
Thanlyin khua i an tlaih mi hna ah hin Portuguese miphun lawng si lo in anmah sin ah India ram in a vung kal mi Khrihfa India miphun zong an um leen ve hna. Inwa i sal in an um lio ah cun pa cheukhat cu khuachung nu a ṭhila zong an um hna i, cheukhat cu Kawl siangpahrang ralkap an ṭuanter hna. A taang mi adang cu an chiahnak hna hmun (camp) ah har ngai in an um hna ti si.
Anmah a rak tlaitu hna Anaukpetlun siangpahrang pa a thih hnu ah a naupa Thalun nih 1629 kum ah siangpahrang sinak a laak. Siangpahrang Thalun nih cun Inwa khua i a ummi Portuguese pawl cu Mandalay in khan 93 tluk a hlaatnak hmun Sagaing ramṭhen Mu tiva le Chindwin tiva kar nelrawn (မူးမြစ် နှင့် ချင်းတွင်းမြစ် အကြား) ah umnak hmun a pek hna i, cu hmun ah cun tuchun ni tiang khua a sa mi hna cu ဘရင်ဂျီ နွယ်ဖွား – Bayingyi hrinthlak tiin hngalh an si hna.
Cu hmun i a ummi hna cu Kawl siangpahrang pa nih Kawlram in chuahnak nawl a rak pe hna lo ti si. Atu ah hin cu ဘရင်ဂျီ hrinsor pawl cu အင်းဝ၊ မုံလှ၊ ချမ်းသာ၊ မေဂွန်၊ ချောင်းရိုး၊ နဘက်၊ လက်တော်ရ၊ ချောင်းဦး၊ မုဆိုးဘို-ရွေဘို၊ အလံ-ဟံလင်း၊ ရွာတော်၊ ဆီကိမ်-သစ်ဆိမ့်၊ စဥ့်ကွင်း-စဥ့်ကူး၊ တပရင်း-ကျွန်းတော၊ timi khua hleithum ah an um hmuh an si. An minunglu hi 15,000 tluk hrawng an si lai tiah ruah an si i, an umnak khua ah Biakinn an i sak dih hna. Mi cheukhat nih cu hmun i a ummi hna cu Kawl holh in ‘ပေါ်တူဂီနွယ်ဖွား အညာသားများ’ ti zong in an auh hna.
Atu lio i Kawlram Roman Catholic Church ah a ngan bik, Cardinal a si mi Charles Maung Bo (ချားလ်မောင်ဘို) khi Portuguese hrinsor, Monhla (မုံလှ) khua chuak a si, ti si. Monhla khua inn 300 ringlo le RC Biakinn cu nikum November thla chung ah Kawl ralkap nih an duah piak ve hna.
Kawl siangpahrang Mindungmin chan lio ah French (ပြင်သစ်) ram i sianginn kai ding in an rak thlah mi hna chung ah hin ဘရင်ဂျီ hrinsor a si mi သံချက်ဝန် ဦးမြူ zong a rak i tel ve i, a hnu ah French ram ambassador ah an chiah beh ti si.
Thanlyin (သန်လျင်) khua cu Portuguese nih ‘Sirião’ tiin le English nih Syriam (ဆီရီယမ်) tiin an auh. A hlan ah cun Mon miphun pawl umnak hmun a si i, Mon holh in ကဍုင်စရင် tiah an auh mi kha ramdang mi nih an chim thiam lo i holh pei in an chim mi a si tiah an ṭial mi zong a um.
Inwa – အင်းဝ khua cu Mirang nih anmah awchuah in ‘Ava’ tiah an auh. ‘Yangon’ zong ‘Rangoon’ tiah an auh.Kawl nih ပေါင်မုန့် (bread) tiah an auh mi khi Portuguese holh pão (bread) timi min an laak chin mi a si.
နာတာလူး ပွဲ timi biafang zong Portuguese holh ‘Natal’ timi biafang in a ra mi a si. Portuguese holh in ‘Feliz Natal’ ti cu ‘Lawmhnak Christmas = Happy/Merry Christmas’ tinak a si.
Christmas celebration, festival = နာတာလူး ပွဲ Kawl phaisa min i hman mi ကျပ် (kyat) biafang zong Portuguese holh ‘kjat, kat, khat’ biafang in a ra mi a si, ti si.
Xenga (ဇင်ကာ) min cu Yakhine siangpahrang nih Fillipe de Brito e Nicote a pek mi min a si i, zumh awk tlak miding ‘honest’ tinak a si, ti si.
‘င’ cu Kawl siangpahrang uknak Pagan chan (ပုဂံခေတ်) ah ‘ဦး’ can-ai i rak hman mi a si, ti si. c ဇင်ကာ = ဦး ဇင်ကာ ကပြား (half-breed) biafang cu ကွဲပြား (different) timi in a ra mi a si.
A tang i youtube link hi Kawlram ah Portuguese miphun pawl an phanhnak kong tuanbia an laak mi a si.Crd -David C.B.Ling https://www.youtube.com/watch?v=6HWMj-7DPhg
Leave a Reply